W tym wpisie
Nie ma zbyt wielu towarów, które da się przewozić luzem – odpadają przecież wszystkie ciecze i gazy, które co najwyżej mogą być przewożone w cysternach, ale to już zupełnie inna rzecz. Tymczasem przewóz luzem ADR dotyczy przede wszystkim materiałów stałych (w postaci sypkiej) oraz niektórych przedmiotów. W tym wpisie wskazujemy dwie podstawowe sytuacje, w których przewóz towarów niebezpiecznych luzem jest możliwy, a także zwracamy uwagę na kilka dodatkowych aspektów, takich jak przewóz odpadów medycznych luzem, czy też ochronę niektórych materiałów przewożonych w ten sposób.
Pamiętaj, że poniższy wpis ma charakter poglądowy i nie wyczerpujemy w nim tematu, a także nie bierzemy pod uwagę wszystkich wariantów. Żeby to było możliwe, skorzystaj z konsultacji albo wyznacz doradcę ADR, co prawdopodobnie będzie wymagane właściwymi przepisami przy takim rodzaju przewozu.
Kiedy przewóz luzem ADR jest dozwolony?
Podstawą prawną niezmiennie jest Umowa ADR (Dz. U. 2023 poz. 891). Na podstawie tych przepisów możemy wskazać, że towary niebezpieczne mogą być przewożone luzem w odpowiednich kontenerach lub w pojazdach jedynie w następujących przypadkach:
-
jeżeli taki sposób przewozu jest wyraźnie dozwolony na podstawie przepisu szczególnego oznaczonego kodem BK lub odniesienia do konkretnego przepisu w kolumnie (10) tabeli A Umowy ADR; lub
-
jeżeli taki sposób przewozu jest wyraźnie dozwolony na podstawie przepisu szczególnego oznaczonego kodem VC lub odniesienia do konkretnego przepisu w kolumnie (17) tabeli A Umowy ADR oraz spełnione są wymagania tego przepisu i wszelkich przepisów dodatkowych oznaczonych kodem „AP”.
W obydwu powyższych przypadkach muszą być spełnione także wymagania ogólne odnoszące się do tego rodzaju przewozu.
Wymagania ogólne
Wśród wielu wymagań ogólnych wskazanych w dziale 7.3 Umowy ADR warto wskazać, że:
-
zabrania się przewozu luzem materiałów, które w temperaturach występujących podczas przewozu mogą przejść w stan ciekły;
-
przewożone materiały nie powinny reagować niebezpiecznie z materiałami, z których wykonany jest kontener lub pojazd oraz ich wyposażenie;
-
przed napełnieniem i nadaniem do przewozu każdy kontener lub pojazd powinien być oczyszczony i sprawdzony, aby w jego wnętrzu lub na jego powierzchniach zewnętrznych nie występowały żadne pozostałości, które mogą powodować reakcję niebezpieczną lub wpływać negatywnie na integralność konstrukcyjną;
- próżne kontenery
i pojazdy, w których przewożono luzem materiały niebezpieczne, powinny spełniać wymagania określone w ADR dla kontenerów lub pojazdów
w stanie ładownym, z wyjątkiem przypadków,
w których zastosowano odpowiednie środki w celu wyeliminowania wszystkich zagrożeń; - jeżeli kontenery lub pojazdy użyte są do przewozu luzem towarów zagrażających wybuchem pyłów lub wydzielaniem par palnych, to należy zastosować odpowiednie środki w celu wyeliminowania źródeł zapłonu oraz zapobieżenia niebezpiecznym wyładowaniom elektrostatycznym.
Przewóz luzem ADR wyłącznie w kontenerach i pojazdach w dobrym stanie technicznym!
Przed napełnieniem, kontener do przewozu luzem, kontener i pojazd powinny być sprawdzone wizualnie w celu upewnienia się, że są one zdatne do użytku, ich ściany wewnętrzne, sufit i podłoga nie mają wybrzuszeń i uszkodzeń, a wykładziny wewnętrzne i wyposażenie utrzymujące ładunek nie są oderwane, rozdarte lub uszkodzone w jakikolwiek sposób, który narusza ich zdolność do utrzymania ładunku.
Określenie „zdatny do użytku” oznacza, że kontener do przewozu luzem, kontener i pojazd nie mają istotnych wad elementów konstrukcyjnych takich jak belki wzdłużne górne i dolne, belki poprzeczne górne i dolne, belki drzwi, słupki narożne oraz łączniki narożne w kontenerze. Za istotne wady uważa się:
-
wygięcie, pęknięcie lub złamanie elementów konstrukcyjnych lub jakiekolwiek uszkodzenie wyposażenia obsługowego lub konstrukcyjnego, które narusza integralność kontenera lub przedziału ładunkowego pojazdu;
-
jakiekolwiek odkształcenie konstrukcji lub uszkodzenie elementów służących do podnoszenia lub przemieszczania, uniemożliwiające właściwe pozycjonowanie urządzenia przeładunkowego oraz założenie i zamocowanie kontenera na podwoziu, wagonie, pojeździe lub ładowni statku, oraz;
-
zatarte, skręcone, złamane, brakujące lub niedziałające w inny sposób zawiasy drzwi, uszczelnienia drzwi i okucia.
Kontenery do przewozu luzem typu BK1, BK2 i BK3
Ilekroć dopuszcza się przewóz luzem ADR na podstawie kodów BK, oznaczają one:
-
BK1 – Przewóz luzem ADR dozwolony jest w kontenerach do przewozu luzem przykrytych opończą (plandeką);
-
BK2 – Przewóz luzem ADR dozwolony jest w kontenerach do przewozu luzem zamkniętych;
-
BK3 – Przewóz luzem ADR dozwolony jest w kontenerach do przewozu luzem elastycznych.
Uwaga! Takie kontenery muszą spełniać właściwe wymagania wskazane ADR, co w praktyce oznacza dopuszczenie ich przez właściwą władzę, na przykład Transportowy Dozór Techniczny.
W przypadku kontenerów do przewozu luzem elastycznych mówimy także o nanoszeniu znaków – certyfikacji podobnej do tej, którą spotykamy przy opakowaniach dopuszczonych do przewozu materiałów niebezpiecznych – co także jest rodzaje specjalnego dopuszczenia do przewozu luzem.
Warto też zwrócić uwagę na to, że możemy spotkać się z kontenerami CSC (spełniającymi wymagania konwencji CSC), które mogą być używane jako kontenery typu BK1 lub BK2. Podmiotem, który odpowiada w tym wypadku za nadzór takich kontenerów jest Polski Rejestr Statków.
Wymagania dodatkowe w odniesieniu do niektórych klas materiałów niebezpiecznych
W określonych przypadkach może okazać się, że wymaga się od nas zastosowania kontenerów do przewozu luzem spełniających szczególne wymagania. Na przykład, w przypadku materiałów niebezpiecznych klasy 4.3 wymaga się, by kontenery były wodoszczelne. Natomiast w odniesieniu do materiałów klasy 5.1 należy zapewnić, by przewożone towary nie miały kontaktu z drewnem lub innym niezgodnym materiałem.
Przewóz luzem ADR w pojazdach (kody VC1, VC2 i VC3)
W przypadku skorzystania z drugiej z możliwości omówionych na początku tego wpisu, będziemy mieć do czynienia z kodami VC, które oznaczają:
-
VC1 – Przewóz luzem dozwolony jest w pojazdach przykrytych opończą, kontenerach przykrytych opończą lub kontenerach do przewozu luzem przykrytych opończą;
-
VC2 – Przewóz luzem dozwolony jest w pojazdach zamkniętych, kontenerach zamkniętych lub kontenerach do przewozu luzem zamkniętych;
-
VC3 – Przewóz luzem dozwolony jest w specjalnie wyposażonych pojazdach lub kontenerach zgodnie z warunkami ustalonymi przez właściwą władzę państwa pochodzenia.
W odróżnieniu od kodów BK, w powyższych przypadkach nie wymaga się, by pojazdy lub kontenery do przewozu luzem były dopuszczone w szczególny sposób, co stanowi istotne ułatwienie – oznacza to przede wszystkim brak dozoru. Rzecz jasna przewóz realizowany na podstawie kodów VC jest możliwy tylko w części przypadków.
Wymagania dodatkowe w odniesieniu do niektórych klas materiałów niebezpiecznych
Również w tym przypadku należy brać pod uwagę przepisy szczególne (kryjące się pod kodami AP). Przykładami mogą być wymagania odnoszące się do niektórych materiałów klasy 4.1 oraz 4.2, gdzie wymaga się pojazdów o metalowym nadwoziu, które w przypadku, gdy są kryte opończą (plandeką), jest ona niepalna (co musi zostać potwierdzone w uznany sposób).
Czy przewóz luzem odpadów medycznych jest możliwy?
W Polsce zdecydowana większość przewozu odpadów medycznych sklasyfikowanych pod numerem UN 3291 odbywa się właśnie luzem. Taki przewóz co do zasady jest możliwy, ale wyłącznie wtedy, gdy:
zastosuje się w tym celu kontener do przewozu luzem BK2, a więc wymagający dopuszczenia przez właściwą władzę, a materiały niebezpieczne będą pakowane w certyfikowane worki oraz zostaną spełnione inne dodatkowe wymagania; lub
zastosuje się pojazd na podstawie kodu VC3, który zostanie specjalnie w tym celu wyposażony, zgodnie z wymaganiami wskazanymi przez właściwą władzę.
W praktyce najczęściej żaden z powyższych warunków nie zostaje spełniony, ponieważ przewóz jest realizowany zwykłymi pojazdami, co sugerowałoby zgodność z wymaganiami kodu VC3, niestety właściwa władza nie wskazała specjalnego wyposażenia, co w praktyce uniemożliwia przewóz luzem ADR zgodnie z przepisami.
Ochrona towarów niebezpiecznych przewożonych luzem (nawozy azotowe)
Wszystkie materiały niebezpieczne podlegają zgodnie z zapisami Umowy ADR ogólnym przepisom dotyczącym ochrony. W określonych przypadkach mamy dodatkowo do czynienia z tzw. towarami niebezpiecznymi dużego ryzyka, w odniesieniu co do których wymagane jest sporządzenie i wdrożenie planu ochrony.
W przypadku przewozu luzem, powyższe wymaganie dotyczy materiałów klasy 5.1 przewożonych luzem w ilości powyżej 3000 kg wyłącznie w przypadku nadchloranów, azotanu amonu, nawozów na bazie azotanu amonu oraz azotanu amonu w emulsji, zawiesinie lub żelu. Nawozy azotowe co do zasady najczęściej przewozi się w DPPL elastycznych (tzw. big bagach), a wtedy omawiane przepisy nie mają zastosowania.
Jeśli jednak taki przewóz jest realizowany luzem, wdrożenie i przestrzeganie planu ochrony jest niezwykle istotną kwestią, a niespełnienie tych wymagań może wiązać się z karami i daleko idącą odpowiedzialnością.
Nowe przepisy wprowadzone w 2025 roku
Chociaż na dzień publikacji tego wpisu nie dysponujemy jeszcze brzmieniem przepisów Umowy ADR na lata 2025-2027, wiemy już, że w obszarze przewozu luzem dojdzie do istotnych zmian w przypadku:
odpadów zawierających azbest; oraz
stopionego aluminium.
W pierwszym przypadku wprowadzono nowe przepisy szczególne, które umożliwiają – w określonych sytuacjach – przewóz w tzw. workach kontenerowych, które także są pewną nowością. Natomiast w przypadku stopionego aluminium wprowadzono przepis szczególny AP11, gdzie szczegółowo określono warunki takiego przewozu (wcześniej był on możliwy na podstawie kodu VC3, który wymagał określenia warunków przewozu przez właściwą władzę i podobnie jak w przypadku odpadów medycznych takie warunki w wielu krajach nie były określane, co w praktyce także uniemożliwiało realizację takiego przewozu).
Podsumowanie
Stosowanie tych i innych przepisów dotyczących przewozu towarów niebezpiecznych luzem może wymagać współpracy z doradcą ADR, która najczęściej przyjmie formę wyznaczenia, co wskazano we właściwych przepisach krajowych. Skoro już mowa o innych przepisach, należy wskazać także:
-
wymóg właściwie sporządzonej dokumentacji przewozowej ADR;
-
obowiązek zapewnienia personelowi odpowiedniego szkolenia;
-
obowiązek sprawozdawczy; czy też
-
wymagania dotyczące oznakowania jednostki transportowej i pojazdu, którym realizuje się przewóz luzem.